سه عرصه ارتباطات

با پیشرفت های شگفت آور فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی شاهد تغییراتی در نوع و ماهیت ارتباطات بوده ایم؛ به عبارت دیگر ارتباطات، با گذشت زمان و تحولات تکنولوژیک دچار تغییر و دگرگونی شده است. به طور کلی می توان از سه عرصه ارتباطات نام برد که عبارت اند از: فضای ارتباطی حاضر با حاضر، فضای ارتباطی حاضر با غایب، فضای ارتباطی غایب با غایب. در ادامه به توصیف ویژگی های هر یک از این فضاها خواهم پرداخت و با بررسی پدیده آموزش و تعلیم در قالب هریک از این فضا ها سعی در ملموس کردن و قابل فهم کردن عرصه های ارتباطی خواهم کرد؛ چرا که هم گرایی رسانه ها و توسعه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی، تاثیرات زیادی در آموزش، چه در مدارس و چه دانشگاه ها، در ابعاد ظاهری و رسالت آنان گذاشته، منجر به ظهور روش ها و محیط های جدید آموزشی شده است.

ارتباطات حاضر با حاضر به عنوان نخستین نوع ارتباطی و قدیمی ترین آن شناخته می شود همچنین می توان ارتباط چهره به چهره و رو در رو نیز نامید. در این نوع ارتباط زمان و مکان مشخصی باید بین طرفین ارتباط وجود داشته باشد در واقع نوعی هم حضوری باید شکل بگیرد مانند کسانی که در یک مهمانی با هم حرف میزنند، سرشار از علائم و سرنخ هایی است که افراد به کار می برند تا معنای حرف دیگران را بفهمند. از مهم ترین ویژگی های این نوع ارتباطات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

هم حضوری: شرکت کنندگان در یک محیط فیزیکی مشابه سهیم اند؛

دیدپذیری: شرکت کنندگان می توانند یکدیگر را ببینند؛

شنود پذیری: شرکت کنندگان می توانند صدای یکدیگر را بشنوند؛

فوریت: شرکت کنندگان کنش های یکدیگر را بدون هیچ تاخیر قابل فهمی درک می کنند؛

با توجه به ویژگی های مطرح شده، در نظام آموزش همانگونه که به شکل سنتی شاهد آن هستیم ارتباطات حاضر با حاضر بخش عظیمی از آن را شامل می شود مانند کلاس هایی که استاد و شاگردان در آن در زمان و مکان واحدی حضور دارند و حالت گفت و گویی و دوسویگی در جریان است.

دومین عرصه ارتباطات از نوع حاضر با غایب می باشد که عمدتا از طریق واسطه ای صورت می گیرد مانند تماس های الکترونیکی و تماس های تلفنی که از فناوری های رسانه ای استفاده می شود. به بیان دیگر تعامل با واسطه ای شکل می گیرد خصوصیت آن،  این است که در زمان و مکان گسترانده می شود_ به فراسوی متن و زمینه های تعامل رو در روی معمولی می رود_  تعامل با واسطه به شیوه مستقیم بین افراد رخ می دهد مثل دو نفری که مشغول صحبت تلفنی اند اما به اندازه تعامل رو در رو نمی توان از انواع علائم و سرنخ ها برای فهم منظور طرف مقابل استفاده کرد. این نوع ارتباط زیر ساختی ترین بنیاد جهانی شدن فضای مجازی و صنعت واقعیت مجازی است.  امروزه نظام آموزشی نیز به سمت این نوع ارتباطات در حال کشیده شدن هستند و دانشگاه ها و مدارس مجازی در حال شکل گیری می باشند که همه اقدامات اموزشی، ثبت نام ها، مدیریت، ارائه محتوا، ارتباط مدرس و دانشجو، ارتباط دانشجو با دانشجو، اجرای فعالیت های فردی و گروهی و ارزشیابی، از طریق وب و محیط مجازی صورت می گیرد و دانشجو می تواند از هر مکان و در هر زمانی ، در برنامه درسی شرکت و مدرک یا گواهینامه خود را دریافت کند. در نتیجه ویژگی مهم این نوع ارتباطات حضور از راه دور است که در مقابل حضور فیزیکی ارتباطات حاضر با حاضر قرار می گیرد و به این معنا است که: « حضور از راه دور حد و اندازه ای است که فرد حس میکند در محیطی رسانه ای شده و نه در محیط فیزیکی بی واسطه حضور دارد. حضور به معنای ادراک طبیعی یک محیط است، و حضور از راه دور به ادراک با واسطه یک محیط اشاره می کند.»

ارتباطات غایب با غایب سومین عرصه ارتباطات را تشکیل می دهد به این معنا که ماشین با ماشین ارتباط برقرار می کند و در اینجا با یک نظام ارتباطی کاملا صنعتی و اتوماتیک و در عین حال برنامه ای شده مواجه هستیم. سیستم های بانکی و تکرار شونده مثال های این نوع ارتباطات هستند. در نظام اموزشی نیز نرم افزار های آموزشی وجود دارند که می توانند مصداق هایی از این فضا باشند؛ این نرم افزارها فضای تعاملی را ایجاد می کنند و افراد در این فضا ها  به واسطه دو ماشین برای مثال لب تاپ و نرم افزار به کنش می پردازند. در واقع ارتباط حاضر با حاضر مستلزم حضور فیزیکی است و ارتباط حاضر با غایب حضور از راه دور را لازم دارد و بسط همان ارتباط حاضر با حاضر است چرا که در اصل همان نوع ارتباط فقط در قالب و فضای جدیدتری ارائه می شود؛ ولی آنچه در فضای سوم رخ میدهد متفاوت تر از دو فضای قبلی است چرا که حضور تعاملی را می طلبد و  نرم افزارها اتوماتیک شده و برنامه ای شده هستند و برای ارتباط با آنها نیازمند درجه زیادی از تعامل هستیم؛ منظور از برنامه ای شدن این است که این فضا هوشمند است به این معنا که پاسخ های آن طبق الگوریتم معناداری در نظم و انسجام مشخصی به کاربر داده می­شود و بر اساس نیاز های مخاطب طبقه بندی شده است مانند آنچه در وب 3 در حال شکل گیری است.

 

منابع

تاردینی, ل. ک. (1391). اینترنت. (س. س. عاملی, تدوین, & گ. مترجمان, مترجم) تهران: انتشارات امیر کبیر.

نزاکتی, ف. (1396). رسانه ها روند همگرایی و تحولات فناورانه. انتشارات علمی و فرهنگی.