حکمرانی جدید

وضعیت کنونی جهان در نسبت با فضای مجازی و اینترنت فهم می­شود از آن­جا که زبانِ اینترنت زبانی ریاضیاتی و منطقی است می­توانیم یکی از ویژگی های اصلیِ حکرانی جدید را منطقی کردن و یا به عبارت دیگر عقلایی کردنِ هرچه بیشترِ زندگی دانست چرا که این حکمرانی همه شئونات و عرصه­های زندگی انسان را در برمی گیرد. پس هنگامی که هر آنچه در جهان هست(خواه انسان باشد یا اشیاء و چیزها) به طور منطقی عمل می­کند لاجرم زندگی به شدت منطقی و عقلانی خواهد شد. پس عقلایی شدن یکی از ویژگی ها و عناصر این نظام حکمرانی جدید است.

اما عقل و عقلانیت در نظام جدید چیست؟ آیا مبنا و بنیانی می­توان برای این عقلایی شدن یافت؟ برای درک بهتر به سراغ نظریه وبر در مورد عقلانیت می­رویم تا ببینیم کدام یک از عقلانیت­های وبر با عقلانیت ریاضیاتی و رقمی شده­ی فضای مجازی تناسب و ربط بیشتری دارد؟ یا شاید اصلاً ربط و پیوندی نباشد و اساساً فضای مجازی نوع عقلانیت را هم دگرگونی کرده و تقسیم بندی وبر برای فهم حکمرانی جدید کارساز نیست.

انواع عقلانیت از نظر وبر

·       عقلانیت عملی: وبر هرگونه شیوه زندگی را که فعالیت دنیایی را با لحاظ منافع فردی در وجه صرفا عملگرایانه خودخواهانه اش می نگرد و داوری می کند، واجد عقلانیت عملی می نامد. شیوه زندگی مبتنی بر عقلانیت عملی، متضمن الگوهای کنش نیست که به نیابت از نظام ارزشی مطلق، مثلاً برخی از امور عادی زندگی روزمره را فعالانه در کنترل داشته باشد بلکه به برخی از واقعیات گردن می نهد و به صرفه ترین وسیله را برای غلبه بر مشکلاتی که آن واقعیات پیش می آورند درنظر می گیرد. کنش عملگرایانه بر حسب منافع روزمره، رو به بالا دارد، و برای نیل به اهداف عملی معین باید مناسب ترین وسیله را با احتیاط سنجید و با دقتی فزاینده در نظر گرفت. بنابراین این نوع عقلانیت جلوه ای از توانایی انسان برای کنش عقلانی ناظر به وسیله هدف است.

·       عقلانیت نظری: این نوع عقلانیت، متضمن مهار کردن آگاهانه واقعیت است، نه از طریق کنش بلکه از طریق ساختن مفاهیم انتزاعی دارای دقت فزاینده. چون در اینجا مواجهه شناختی شخص با تجربه اش مانند فرایندهای فکری از قبیل قیاس و استقرای منطقی، فراوان رخ می دهد، اسناد علیت و ایجاد «معانی» نمادین، اموری عادی اند. به طور کلی تر، تمام فرایندهای انتزاعی مربوط به شناخت، در تمام صورت های فراگیر و فعالشان، نشانه های عقلانیت نظری اند.

·       عقلانیت ذاتی: عقلانیت ذاتی از این نظر که کنش را مستقیما به سوی الگو هدایت می کند مشابه عقلانیت عملی است، هرچند شباهتی به عقلانیت نظری ندارد. اما این [هدایتگری] نه بر پایه بررسی راه های حل مسائل روزمره از طریق محاسبه محض وسیله هدف، بلکه در ارتباط با «اصلی ارزشی» که در گذشته، حال یا بالقوه موجود است صورت می گیرد. عقلانیت ذاتی ممکن است محدود باشد [یعنی] قلمرو محدودی از زندگی را سامان دهد و تمامی دیگر قلمروها را دست نخورده رها کند. برای مثال، هر جا دوستی، متضمن پای بندی به ارزش هایی چون وفاداری، همدردی و تعاون باشد، عقلانیت ذاتی را می سازد.

·       عقلانیت صوری: به طور کلی مرتبط است با عرصه های زندگی (بخصوص عرصه های اقتصاد، حقوق و علم) و ساختار سلطه (بخصوص شکل دیوانسالارانه سلطه) که فقط همراه با صنعتی شدن، حدود و ثغور آن ها دقیق و مشخص گشتند. در حالی که عقلانیت عملی همواره نشانگر گرایشی مبهم است به محاسبه و حل مسائل روزمره از طریق الگوهای کنش بر مبنای عقلانیت وسیله هدف و با لحاظ منافع شخصی در مقام عمل، نهایتا همان محاسبه مبتنی بر عقلانیت وسیله هدف را عقلانیت صوری با ارجاع به قواعد، قوانین یا مقرراتی که کاربرد عام دارند مشروعیت می بخشد.

با توجه به آنچه بیان شد، می­توان این گونه نتیجه گیری کرد که حکمرانی جدید(در فضای مجازی) بسط و گسترش همان عقلانیت صوری است زیرا به قواعد و قوانینی که کاربرد عام دارند ارجاع داده می­شود. نمونه­ای از این قوانین را می­توان در سیطره دیجیتالیزه بر همه چیز دانست. دیجیتال شدن، امور و پدیدها را فاقد ارزش می­کند و اساساً آن­ها در یک نظام جدیدی قرار می­دهد و ارزشِ جدیدی هم به ارزش­های دیجیتال شده اعطاء می­کند. این وضعیت یعنی دگرگونی در ارزش­ها یا باژگونگی ارزش­ها در فضای مجازی با سیطره عقلانیت صوری از طریق دیجیتالیزه رخ می­دهد. لذا از اقتضائات این حکمرانی جدید این است که نظام ارزش­ها دگرگون گشته است و دیگر ارزش­های گذشته همان معنایی را ندارند که قبلاً داشته­اند و معنای آنها تغییر یافته است، لذا ضروری است که حکام جدید نسبت به این دگرگونی آگاهی پیدا کنند و جهان جدید را با ارزش های جهان جدید تفسیر کنند و در عرصه اجراء  نیز برمبنای همین تفسیر واقع­گرایانه(یعنی درک تغییر جهان جدید) دست به عمل بزنند.

منابع

http://www.hawzah.net/fa/article/view/88240